به گزارش رک نیوز :نام رسمی گنجه در دوران حاکمیت روسیه تزاری به الیزابت‌پول تغییر نام پیدا کرد، سپس در دوران حاکمیّت کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸ میلادی) این شهر موقتاً پایتخت جمهوری جدید درآمد تا آن که باکو از کنترل روس‌ها خارج گشت. نام گنجه در سال ۱۹۳۵ میلادی و در دوره حاکمیت شوروی به کیروف آباد (به لاتین: Kirovabad) (به روسی: Кироваба́д) تغییر کرد. پس از دوران پرسترویکا (اصلاحاتی در دوران میخائیل گورباچف) و استقلال دوباره جمهوری آذربایجان اسم گنجه رسماً بازیافته شد.

بر اساس منابع عربی دوران قرون وسطی، شهر گنجه در سالهای ۸۵۹–۸۶۰ میلادی توسط محمد بن خالد بن یزید بن مازیاد، فرماندار عرب منطقه در دوره خلیفه متوكل بنیان نهاده شد و نام گنجه به اصطلاح گنجینه‌ای است که در آن کشف شده است. بر اساس برخی داستان‌ها و افسانه‌ها فرماندار عرب در خواب صدایی شنید که می‌گفت گنجینه‌ای در زیر یکی از سه تپه پیرامون منطقه‌ای که در آن اردو زده است، پنهان شده است. پس از آن به او گفت که آن را بیرون بیاورد و از پول برای تأسیس یک شهر استفاده کند. وی خواب خود درباره پول و بنیان‌گذاری شهر را برای خلیفه تعریف کرد و خلیفه محمد را به عنوان والی موروثی شهر قرار داد به شرطی که پولی را که یافت به خلیفه بدهد. بنیان‌گذاری این شهر توسط اعراب توسط مورخ ارمنی قرون وسطایی موسس کاغانکاتواتسی تأیید شده است.

از لحاظ تاریخی گنجه شهر مهمی در ناحیه قفقاز جنوبی و بخشی از سرزمین‌های شاهنشاهی ساسانی، سلجوقیان، پادشاهی متحد گرجستان، اتابکان آذربایجان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، تیموریان، قراقویونلو‌ها، آق‌قویونلوها، صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه بوده است. پیش از دوران زندیه و قاجاریه و به دنبال مرگ نادرشاه، برای چند دهه توسط خان‌های خانات گنجه که خود تابع حکومت مرکزی ایران بودند به صورت محلی اداره می‌شد. خان‌های گنجه خود از خاندان قاجار بودند. گنجه همچنین زادگاه نظامی گنجوی شاعر پارسی‌گوی ایرانی است.

شهر گنجه چندین بار دچار زوال فرهنگی و سیاسی موقت شد؛ از جمله زمین‌لرزه ۱۱۳۹ میلادی در گنجه و پس از آن که این شهر توسط دیمیتری یکم پادشاه گرجستان تصرف شد و دروازه‌های آن به عنوان غنائم جنگی گرفته شد و هنوز هم در گرجستان نگهداری می.شود و بار دیگر هنگام حمله مغول‌ها در سال ۱۲۳۱ میلادی. این شهر پس از به قدرت رسیدن صفویه در سال ۱۵۰۱ میلادی احیا شد و تمامی مناطق آذربایجان، اران، شروان، قفقاز، ارمنستان، گرجستان، داغستان و فراتر از آن توسط صفویه به قلمروهای ایران بازگشت. این شهر در طی جنگ‌های طولانی مدت میان ایران و امپراتوری عثمانی در سال‌های ۱۵۷۸–۱۶۰۶ و ۱۷۲۳–۱۷۳۵ تحت اشغال عثمانی قرار گرفت، اما با این وجود از ابتدای سده شانزدهم تا اواخر سده نوزدهم، کم‌کم تسلط امپراتوری روسیه بر نواحی پرشمار قفقاز افزایش یافت و گنجه در پیمان گلستان از خاک ایران جدا شد.

نام شهر گنجه برای مدت کوتاهی پس از پیروزی شاه عباس یکم در جنگ با عثمانی به عباس‌آباد تغییر یافت. وی شهر جدیدی را در ۸ کیلومتری جنوب غربی شهر قدیمی گنجه ساخت، اما در طول زمان نام آن به گنجه تغییر یافت. گنجه در زمان حکومت صفویه مرکز استان قره‌باغ بود. در سال ۱۷۴۷ میلادی، گنجه پس از مرگ نادرشاه افشار تا ظهور سلسله‌های ایرانی زندیه و قاجاریه، برای چند دهه به مرکز خانات گنجه تبدیل شد.

از اواخر سده ۱۸ میلادی، امپراتوری روسیه فعالانه شروع به افزایش نفوذ خود در خاک ایران و عثمانی از نواحی جنوبی کشور خود کرد. پس از الحاق شرق گرجستان در سال ۱۸۰۱، روسیه اکنون مشتاق تسخیر دیگر سرزمین‌های ایران در قفقاز بود. گسترش روسیه به قفقاز جنوبی و تصرف گنجه با مخالفت شدید مردم روبرو شد. در سال ۱۸۰۴، روس‌ها به سرپرستی ژنرال پاول سیسیانوف به گنجه حمله کرده و آن را تصرف کردند. این امر باعث جنگ میان روسیه و ایران در سال‌های ۱۸۰۴–۱۸۱۳ شد. برخی منابع غربی ادعا می کنند که تصرف این شهر با قتل عام تا ۳۰۰۰ تن از ساکنان گنجه توسط روس‌ها را به دنبال داشت. آن‌ها همچنین ادعا می کنند که ۵۰۰ تن از مردم که در مسجدی پناه گرفته بودند ذبح شدند، پس از اینکه یک ارمنی به سربازان روسی گفت که ممکن است “سارقان داغستانی” در میان آنها وجود داشته باشد.

روس‌ها در جنگ‌های ۱۸۰۴ تا ۱۸۱۳ میلادی در مقابل ایرانیان از قدرت نظامی بالاتری برخوردار بودند و در پایان جنگ را با پیروزی پشت سر گذاشتند. پس از جنگ و بسته شدن پیمان گلستان در پی آن، ایران وادار شد تا شهر گنجه و خان‌نشین آن را به امپراتوری روسیه واگذار کند. پس از این پیمان چندین درگیری محلی میان مردم و نظامیان ارتش روسیه ایجاد شد که با برتری ایرانیان همراه بود و ارتش روس وادار به عقب نشینی شد و به خاک ایران بازگشت و روس‌ها از آن بیرون رانده شدند؛ اما با جنگ‌های دوباره در ۱۸۲۶ تا ۱۸۲۸ میلادی که با پیروزی ارتش روسیه همراه بود و پیمان ترکمانچای که پس از آن منعقد شد، روس‌ها تسلط و چیرگی خود بر تمامی نواحی شمال رود ارس از جمله شهر گنجه را قطعی کردند. پس از تصرف کامل شهر به دست روس‌ها، نام این شهر به افتخار الیزابت الکسی یوونا همسر الکساندر یکم، به الیزابت‌پول (به روسی: Елизаветполь) به معنی شهر الیزابت تغییر یافت؛ اگرچه مردم این شهر و دیگر نقاط قفقاز نام روسی را نپذیرفتند و باز هم نام گنجه را به کار بردند. این شهر در سال ۱۸۶۸ میلادی مرکز اداری فرمانداری الیزابت‌پول شد.شهر گنجه یا الیزابت‌پول پیش از سال ۱۸۶۸ بخشی از فرمانداری تفلیس بود.